David Cronenberg, Patrick McGrath’in romanından uyarladığı Spider filminde psikolojik gerilim olarak adlandırılan türün ayrıntılı, başarılı, akıcı bir örneğini veriyor. Filmin baş kahramanı olan Spider’ın çocukluğundan ergin çağına kadar uzanan bir hikayeyi, daha doğru bir aktarımla bir hikaye yaratısını odağına alıp ilmek ilmek bunu örerek finale taşıyan film, finalde tam bir ifşa yaşatarak yapımın tüm sürecini dönüştüren bir son yaratıyor. İşte bu son, izleyiciyi durduğu konumda sarsarak bir nevi balyoz etkisine dönüştürüyor. Anlatılan hikayenin tüm doğruluğunu, zeminini yitirmesi ve bunun Spider’ın muhtemel bir tekrar keşif yolculuğu boyunca izleyiciyle paylaşılarak ilerletilmesi ise filmin sonunun değerini katbekat arttırıyor. Gerçeğin en son ana kadar saklanılması gerçeğin çarpıcılığını arttırırken filmin ayrıntılara saklanılmış derinliğini de gerçekleştirebiliyor.
Spider; heteroseksüel, tek eşli, beyaz bir çift olan Cleglerin tek çocuğu. Bu aile tablosunda Bay Cleg, yani Bill Cleg belirli bir doyumsuzluğa sahip. Evde olduğu her an büyük bir gerilim örneği ve Spider için doğrudan doğruya bir tehdit kaynağı. Yemek sahnesinde Spider’ın bıçağını kaydırarak tabağında çıkardığı ses aslında gerilmiş bir telin, – sahip olduğu çocuğu kendi varlığına bir yük olarak gören ebeveynin, çocuğun kendi erkekliğinin bir örtüsü, sonsuz olanağının kısıtlı bir alanı olarak gören “baba”nın kendi boynunda bulduğu ip olan telin – duyduğu ağın kopmak üzere olan gerginliğinin sesi sayılabilir. Sessizlik içerisinde bitirilip maksadı sona erdirilmek olan yemek boyunca, ebeveynler arasında birbirlerine yabancılaştıkları kısa sohbetler dışında hiçbir şey yaşanmıyor. Bayan Cleg ise (adı verilmediği için bundan sonra Bayan Cleg diyeceğim) eşinin bu doyumsuz, gergin hali karşısında kendisini değiştirmeyi seçiyor, daha albenili bir insan olmak için makyajını arttırıp, görünümüne dokunup, evde geçirdiği zamanı, eşiyle olan cinselliğini değiştiriyor ve bunu istemsiz bir şekilde Spider ile ortak alanları olan evde yapıyor. Spider’ın tanık olduğu şey; kendisinin “ortak alan”a değiştirdiği, “baba”nın alanını bölüştüğü bir evde annesinin cinselliğini yükseltmeye, değiştirmeye çalışması ve annesini bu onun için saklı, gizli cinselliğinin içerisinde, babasının dahil olduğu bir halde gördükçe onun için bozulmaya başlaması. Spider’ın evde huzurlu bir şekilde var olabildiği yegane anlar annesinin de çocukluğunu anlattığı, örümcekten ve kendisine verdiği isimden saçını taramasına kadar geçen anlardan ibaret. Burada annesi onun için babasından farklı, ondan bağımsız bir şekilde var olan, anlattığı anıların masumiyetine, Meryem Ana ile var olabilecek, eril anlatımın ya da dokunuşun ötesinde soyut bir bakireliğe, ulaşılmazlığa sahip. Spider, tam bu noktadaki arayışında bir çelişkiye düşüyor. Annesinin cinsel varoluşunu keşfettiğinde bu cinsellikten etkileniyor ve kurduğu masumiyetlik birimi/ayrımı değerini yitiriyor, Spider ortak olduğu bu anıların tehdidinde babasının annesi üzerinde var ettiği cinselliği buluyor. Yani Spider annesinin cinselliğini dolaylı bir halde keşfettiğinde kendi cinselliğini de keşfediyor, kendi cinselliğinin bastırılmış, çarpık ve onun için suçlu halini keşfediyor.
Spider, babasının müdahalesi ile kendiyle birlikte annesinin tüm masumiyetini, yegane yaşama yolunu parçalamaya başlıyor. Babası ile olan ilişkisi, onun otoriter konumuna ve annesine rahatça erişebilme özgürlüğüne ondan tiksinerek erişmesiyle ve bunun cinsellikle karışarak annesinin Meryem Ana’lıktan, bakirelikten uzaklaşıp cinsel bir varlığa kavuşmasıyla iyice keşmekeş bir hal alır. Spider, yarattığı aldatma fantezilerinde annesini doğrudan doğruya cinsellikle var olan başka bir kadına dönüştürür. Babasıyla sevişen başka bir kadındır, annesi değildir ve bu kadın, zamanında babasını aramaya giderken gördüğü, göğsünü gösterdiğinde kendisini donduran kadındır. Spider, annesinin şahit olduğu cinselliğini bu kadına aktarmakla kalmaz, babasını bardan çağırmaya giderken geçtiği sokakların tamamına bu aldatmayı işler, her bir sokağın adıyla ayrı bir fantezi kurar, bu fanteziyi genişletir, babasının dahil olduğu her yere işler. Spider’ın derin, ayrıntılı fantezi dünyasında – bunlar annesiyle babasının cinselliğine şahit olduğu ev ortamından devşirilmiş ve aktarılmış fantezilerdir – aldatma büyük bir hikayeye dönüşür. Artık annesinin masum, ayrık hali bir yumurta gibi çok uzaklarda duruyordur. Lakin Spider, her ne kadar uzak kalmaya çalışsa da annesinin babasıyla olan ilişkisini pencereden görür, duyar ve intikamını başlatacağı bu pencerenin, “dışarı”nın/”görme”nin yani insanın dışta olana tanık oluşunun metaforunun hemen başında annesini öldürmeye başlar. Annesi önce soyutça bakire olduğu soyut dünyasında babası ve öte-anne tarafından katledilir; annesi aldatmayı keşfetmiş ve babası tarafından vahşice öldürülmüştür. (Bundan sonra Lacan’ın büyük öteki terimini bozarak Spider’a anı anlatan annesine doğrudan “anne” derken, Spider’ın fantezi dünyasında kurduğu tamamıyla cinsellikle sarılı, barda göğsünü gördüğü kadına yorduğu, “anne”sine ihanet eden kadın tasvirine de öte-anne diyeceğim. Çünkü bence her iki karakter uçsallaştırılmış ötelerdir. Aslına bakarsak “anne” de doğrudan var olamaz o da bir fantezidir.) Annesi onurlu, trajik bir sona sahiptir. İşte tam burada durup bir ayrıntıdan söz etmek istiyorum, babası annesini bir bahçeye gömer, çiçeklerin ekildiği bir bahçeye, onca çorağın ortasında yeşil bırakılmış bir bahçedir bu. Spider, babasının yalnızca cinselliğine kızgın değildir; babası, bu bahçeyi işleyecek, geliştirecek kadar zamana ve ilgiye mazhardır lakin bu ilgiyi Spider’a aktaramıyordur. Spider, ayrıntılı fantezisini bu bahçeden öç alacak bir seviyeye kadar ilerletir. Babasını, evladını reddedişinin her ayrıntısında ayrı bir şekilde cezalandırır. Bu soyut cinayetten sonra yaşanılan şey evdeki anne’nin yok oluşudur, Spider artık annesini öte-anne olarak görüyordur, onun gözünde annesi ahlaksızlığın sembolüdür, tüm masumiyetini yitirmiştir. Burada karakterimizin çocukluğuna ara verip bahsi geçen keşifleri yapacağı erginliğine sıçramakta fayda görüyorum.
Terrence, Spider’ın kat kat giyinmesinin fark edilmesinin ardından “Adamı adam yapan giydikleridir ve içindeki adam azaldıkça giysilere daha fazla ihtiyaç duyar,” diyerek Spider’ın bir sırrını doğrudan açığa vuruyor. Buradan sonra seyirci, Spider’ın konakhaneye bir tane defter getirdiğini, şehirde yürüyüşe çıktıkça hikayesini şekillendirdiğini, hikayesine sokak isimleri, tarihler, o anda bulunmadığı yerlerin de ayrıntılarını kattığını görmeye başlar. Spider’ın ardındaki şehrin çekimlerinde Cronenberg gerek sokakları gerekse inşaat halindeki yapıları kullanarak bir ağ tasviri yapıp Spider’ın bu seyrini yalnızca bireysel değil çevresel bir biçimde de gösterir. Cronenberg’ün filminde şehir de kendi ağını örüp duran, insanları öldürmekle mesul bir örümcek ağıdır, Spider ise bu ağın minimal devinimlerinden biri olabilir ancak. Spider, trenden inen insanlardan biridir, kamera bir başka bireyi takip edip böylesi bir ağ öyküsüne ayrı bir akışta tekrar ulaşabilirdi. Cronenberg treni beklerken öyküsünün akışını da bekler ama bu öykü biricik, ayrık değildir, tüm şehir bu öyküyle doludur. Tüm şehir bir ağdır, arkada inşa ediliyordur, her inşa ile başka insanlar öldürülüyordur. Tüm şehir Spider’ın fantezisi gibi bir fantezi ve intikam ve baskı ağıdır. Filmin başlangıcından sonuna kadar olan seyirde Cronenberg bunu ima etme fırsatını her bulduğunda değerlendirir. İşte Spider, “adam”lığını yitirdiği, çıplak kalmaktan korktuğu şüphesini nihai bir sona erdirmek için filmin başında çocukluğunun şehrine geri döner. Hikayeyi yerinde yaşamaya başlar ve defteri bu fanteziyi tekrar ördüğünde bu sefer de konakhanesindeki Mrs. Wilkinson’a yönelir. Wilkinson evin içerisinde bulunuşuyla, “anaç” müdahaleleriyle bir “anne”ye dönüşmeye yakınlaştığında Spider onu da öte-anne ile annesi arasında bir çizgiye kaydırır, intikamının saldırı anına yaklaşırken karşısındaki kadın yine bir ahlaksızlık, cinsellik maskesine/kimliğine bürünür öyle ki Spider için onu yok etmekten başka hiçbir çözüm yoktur. Bu değişim filmin çözüm ağını niteleyen en somut andır. İntikamının son anında Spider’ın Wilkinson’ı öldürmek için çivi ve çekiç kullanması daha önceki intikamını örerken kullandığı mekanizmayla örtüşür. Bu mekanizma yalnızca mekanik bir çivi-çakış mekanizması değildir, Spider Wilkinson’ın varlığını koşutlarken de annesinin ötekileştirirken kullandığı mekanizmanın aynısını kullanır. Bu ötekileştirmeyi mekanik mekanizma da takip eder: Nasıl ki yuvasında çivileri çakarak nihai bir intikama ulaştıysa burada da Wilkinson’ı çakarak nihai intikamına ulaşacaktır. Spider, Wilkinson’ı öldürüp öldürmeme kararının arifesinde tüm kadınlara ve “kadınlığa” karşı bir karardadır. Wilkinson ölecekse tüm kadınlar ölmelidir, işte burada özellikle bu çivi kullanımında benim gördüğüm şey bir İsa ve Meryem Ana ilişkisi. Meryem Ana’nın bakire bir anne olmasının sorunsalı Spider’ın çekicinde belirgindir. Burada Oedipus’un cinsel arzusundan ayrı bir şekilde cinselsizlik üzerine bir istek de mevcuttur. Spider, annesinin bakire bir çocuk oluşunu istemekte, tüm cinselliğinin ve duyduğu arzunun karşısında çelişkiye dönüşmekte ve bu çelişkiyi kaldıramamaktadır. Babaya yakınlaşan bu hali babasının karşısında olan tiksintiyle karışık özentiyi iyice derinleştirmekte ve bu şiddetli bir bunalım haline sevk etmektedir. Bunun sonucu kendi içerisine, kendi hikayesine karıştıkça küçülen bir insanın kat kat elbise giymesidir. Spider, konakhanede dolaştıkça “ev”inde dolaşmakta, şehirde dolaştıkça “ağ”ında var olmaktadır. Lakin tüm bunları bir şüphe içerisinde yapar, kör bir şekilde olan bitene inanmaz ve bu gerçekliğin parçalı hali onu tedirgin ettiği için bunu keşfetme ihtiyacı duyar. Spider’ın geri dönme sebebi de budur, sorgulama halidir.
Spider’ın intikamını/cinayetini kurarken seçtiği yöntem iki kısımda ilginçleşir: Annesini/Öte-annesini öldürdüğü yerin mutfak olması be annesini öldürürken kurduğu mekanizmanın ismini niteleyen şeyin bir “ağ” olması. Spider annesini mutfakta, yani ortak kullanım alanında, babasının baskısını en çok gördüğü yerde ve belki de annesinin Spider için anne olarak var olduğu son yerde öldürmüştür. Öldürme eylemini annesinin vücudunu bozmadan yapması da eskiye yönelik hareketin bir anlatıcısı bence. Ayrıca Spider’ın her hareketinin ve alışkanlığının farkında olduğu da dışavurulmuş olunuyor bu sahnede. Karakterimiz annesinin ne zaman içtiğinin, ne kadar uyuduğunun farkında. Ayrıca bu farkındalık o anda da başlamış değil. Spider, evdeki her şeyin, buna cinsellik de dahil farkında ve bu şahit olma durumu ondaki çelişkiyi geliştirip bu hale getiriyor. İkinci nokta olan “ağ” kısmı ise annesinin anlattığı anıyı gerçekleştirme hareketidir. İsmini gerçekleştirmiştir, Spider olmuştur ve yumurtayı takip etmiştir. Kendi varoluşunu niteleyerek annesini öldürmüştür.
Final sahnesinde ortaya çıkan gerçek, filmin tümünü dönüştürerek, geriden bakıldığında fark edilen bir ağı ortaya çıkartır. Spider, ailesinin içinde bastırılmış haliyle bir ev var etmiştir. Bu ev, annesinin onunla olan ilişkisi ve bu ilişkinin masum bırakılmış halidir. Babası tarafından bunun parçalanmasının eşliğinde kendi fantezilerini de bu kanala aktararak bir intikam öyküsü güder. Annesi en yalın haliyle öldürülür. Ezcümle Spider, bastırılmış çocukluğun ve cinselliğin doğrudan doğruya çocuğun kendisince keşfedilişinin, bir soyunmanın hikayesi.
Hacettepe Üniversitesinde Siyaset Bilimi bölümünde yüksek lisans eğitimi almaktadır; kendi blogunda amatör olarak başladığı film incelemelerini yine bir amatör olarak Cineritüel’de sürdürmektedir.
Teşekkürler çok güzeldi