Wajda’s War Triloghy (1955-1958): Kayıp Kuşak

Wajda’s War Triloghy (1955-1958): Kayıp Kuşak

Share Button

Andrezj Wajda’nın İkinci Dünya Savaşı’nda Almanların Polonya’yı işgali sonrasında başlayan direnişinden bağımsızlık gününe kadar uzanan bir süreci kapsayan Savaş Üçlemesi, (Pokolenie -Bir Kuşak- / Kanal / Popiol i Diament – Küller ve Elmaslar-) savaşın cephe kısmından çok, genç neslin travmatik deneyimlerini merkeze almıştır. Gerçekçi, güçlü ifadeli bu filmlerde, kültürel ve siyasal çalkantıların olduğu bir dönemde yüzünü savaşa değil insana dönmüş olan Wajda, deneyimlerini hassasiyet içerisinde ele alırken, direniş geleneğine ve yaşanan düş kırıklıklarına karşı sorgulayıcı bir tavır takınmaktan geri kalmaz. İnsani endişeleri merkeze alırken aynı zamanda sosyolojik bir hafızaya da dönüşmeyi başaran üçleme, savaşın derin izler bıraktığı bir neslin kendini bulma çabası olarak da okunabilir.

Wajda’nın Savaş Üçlemesi’ndeki tematik çözümlemeleri ve üslubunu belirleyen ilk film Pokolenie (A Generation / Bir Kuşak), faşizme karşı gerçekçi yapısı ile savaşın proletarya üzerindeki etkisine odaklanır. Film, fabrika işçileri, aileler ve kurtuluş ümitlerinin konuşulduğu sokakları, direnişin örgütlenme çabasını merkeze alır. Nazi işgali altındaki Varşova eteklerinde sefalet içinde yaşayan Stach’in fabrikada işe başlaması, işçi mücadelesi ve direniş ile tanışması Polonya’daki genç kuşağın bir yansımasıdır. Stach’in ilham kaynağı olan genç komünist Dorota, direnişteki gençler ve fabrikada kendini komünist olarak tanımlayan ancak direnişe girmek istemeyen Jasio da kayıp kuşağın farklı örnekleridir. Wajda bu heyecanlı kuşağa çevirdiği kamerasında, hayatta kalma ve kayıpları bir nevi zorunlu olgunlaşma hikâyesi olarak ele alır; dramatize etmez ancak umut dolu söylemlere de sığınmaz.

Cepheye geçildiğinde de durum farklı değildir. Varşova ayaklanmasının trajik sonlarına odaklanan üçlemenin ikinci filmi Kanal derin bir umutsuzluk içerir. İlk filmde yaşanan bir nevi romantik kayıplardır. Küçük bir birlik Alman saldırısında köşeye sıkışmış durumdadır ve kaçmak için kanalizasyon tünellerini kullanmak zorunda kalır. Kanal, düşman askerleri gerçek anlamda gördüğümüz tek filmdir. Wajda düşmanı tanımlamak, onu kötülemek ya da direnişi haklı çıkarmak için çabalamaz. Savaşın pisliği gerçek anlamıyla ekrana yansımaktadır. Kahraman asker algısı parçalanır, kurtuluş umuduyla girilen kanal gitgide bir tuzağa dönüşür. Savaşın yıkıcılığı üst seviyeye çıkmıştır. Wajda artık daha kesin bir anlatı tutturur, askerler ölüme sürüklendikleri tünelin sonunda ışığı -umudu- görememektir. Bir Kuşak’ta gençler tarafından simgelenen Polonya, bu kez karanlık bir kanal olarak ekrana yansır; karanlığa gömülen sadece askerler değil Polonya’dır.

“İnince o çukurun dibine,
gördüm ki insanlar boğulmakta
Mahrem yerlerinden akan pislikler içerisinde.” (1)

Üçlemenin son filmi Popiól i Diament (Ashes and Diamonds / Küller ve Elmaslar) ise savaşın bittiği ana izleyiciyi götürür. Film, Polonya’nın 1945’ten sonraki yapılanmasının karamsar bir portresidir. Savaş bitmiştir ancak savaşın yerini ideoloji kavgası almıştır. Birkaç ay önce lağvedilmiş milliyetçi yeraltı direniş örgününün militanlarından Maciek ve Andrzej, komünist aktivist Szczuka’yı öldürmek için görevlendirilmiştir. İlk suikast denemelerinde başarısız olurlar ve iki işçiyi öldürürler. İkinci suikast girişimi için Szczuka kaldığı otelde konaklamaya başlarlar; ancak Maciek âşık olacak ve yaptığı işi sorgulamaya başlayacaktır.

Bir Kuşak’tan beri izini sürdüğümüz kayıp kuşak, başka bir kaos içinde, yine yolunu kaybetmiş durumdadır. Wajda, Küller ve Elmaslar’da çok önemli bir soru sorar: Savaşla büyümüş bir nesil huzurlu tek bir gün geçirdiğinde ne olur?

Maciek’in ilk kez kendi yaşamını sorgulamaya başlar. Öldürdüğü işçiler ilk filme, taktığı gözlükler ikinci filme göndermedir. Öldürüp saklanmaya devam edemem, yaşamak istiyorum diye haykırır. Politik konjonktürün buna imkân sağlamayacağı aşikârdır. Wajda’nın “Savaştan başka deneyimimiz yoktu ve bunlar Polonya ile sınırlıydı” (2) diye söylemesi boşa değildir.

1) Dante, İlahi Komedya – Cehennem
2) Sinema ve Ben, Andrzej Wajda, Es Yayınları

twitter.com/gok_gkhn

, , , , , , , , , , , , , , , , , ,

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir