Rio Bravo (1959): Karamsar Western’e İyimser Bir Dokunuş

Şerifler… Western türünün baş aktörleri içerisinde kendine yer bulan, en sık karşılaşılan karakterlerden biri. Çoğunlukla kötünün karşısına yüreğini ve tecrübesini koyan, engel ve düzen tanımaz suçlulara görevi gereği direnen, korkulu halkın arasında yalnızlaşan adamlar… Ve şerif rollerinde en sık karşılaştığımız kişilerden biri: John Wayne. Rolün gerektirdiği gibi yürekli ve tecrübeli; hem iyi silahşör hem de zeki; kasabalı için güvenin, adaletin ve olgunluğun timsali… Yalnızlığa ise sinema kariyerindeki rolleri boyuncu alışkın bir yıldız. Ancak Rio Bravo’nun şeriflik makamına ve John Wayne’e sunacağı hoş sürprizler var.

John Wayne kadar meşhur şeriflerden bir diğeri de Gary Cooper’dır. Onun oyunculuğunda yükselen ve şerif yazgısı denince ilk akla gelen örneklerden olan Fred Zinnemann klasiği High Noon’da (1952) karamsar bir bakış açısı hakimdir. Düşmanla mücadele etmek için talep ettiği yardımlara cevap alamayan ve adeta ölüme terk edilen şerifin kaderinde kalabalık düşmana karşı yalnız direnmek vardır. Yedi sene sonra Rio Bravo (1959) ile Howard Hawks, şeriflik makamının içinde bulunduğu bu karamsar tabloyu iyimsere çevirmeye çabalarken bir başka western klasiğini sinema tarihine armağan eder. Rio Bravo’nun şerifi John T. Chance, adı gibi şanslı bir şerif olarak ihtiyaç duyduğu yardımı talep dahi etmeden görecektir.

B.H. McCampbell’ın kısa öyküsünden Jules Furthman ve Leigh Brackett tarafından senaryolaştırılan Rio Bravo bir karakol öyküsüdür. Ekonomik gücüyle söz sahibi olan Burdette kardeşlerden Joe’yu cinayet sebebiyle tutuklayan şerif Chance, federal güçlere tutukluyu teslim edene kadar bir hafta beklemek ve suçluyu karakol hücresinde tutmak zorundadır. Dışarıda olan Nathan Burdette ise para karşılığı tuttuğu adamları kasabaya doldurarak karakolu abluka altına almış, kardeşini sevk edilmeden önce kurtarmak için fırsat kollamaktadır. Kasaba erkeklerini de para vererek emri altına alan Nathan ve sürekli tetikte olan çetesi karşısında Chance adeta kıpırdayamazken, tutukladığı Joe Burdette ile beraber karakola hapsolmuş durumdadır. Ancak yönetmenimiz Howard Hawks, şerifini yalnız bırakmayacaktır; saldırılara karşı onunla beraber bekleyen gönüllü yardımcılar ve ihtiyaçları karşılamak için dayanışma içine girebileceği birkaç seveniyle şerifini destekletir. Elbette yönetmenin bu hamlesinin ardında bilinçli bir tavır, topluma verilmek istenen bir mesaj bulunmaktadır ki anlamını şeriften ziyade onu yalnız bırakmayan yan karakterlerle kazanır. Kendine güveni zedelenmiş de olsa toplumda hala iyi ve yardımsever insanların bulunabileceği ve dayanışma ile güçlü bir bütün olunabileceği mesajıdır bu ve filmin de temel kaygısıdır.

Ana fikrin ulaştırılmasında temel göreve sahip yan karakterlerin özellikleri ve derinliği filmin başarısına ve zenginliğine de en büyük katkıyı sağlar. Alelade yerleştirilmemiş, toplum içinden özenle seçilmiş oldukları bellidir. Yan karakterlerin özellikleri bir arada düşünüldüğünde filmin mesajına bir sosyal boyut daha eklenir; dezavantajlı bireyleri topluma kazandırmak. Bu sebeple seçimlerin hangi kesimden yapıldığına dikkat vermek ve kişilik yüklemelerinin üzerinde durmak gerekir:

• Yaşlı Nüfus Ve Engelli Vatandaşlar: Walter Brennan’ın canlandırdığı ve western türünün belki de en başarılı ve kalıcı karakterlerinden biri olan Stumpy, şerif yardımcılarının ilkidir. İhtiyar, aksak, aksi ama bir o kadar da sempatik olan karakter o kadar başarılı yazılmış ve sergilenmiştir ki seyircinin kalbini belki de en çok fetheden odur. Fiziksel durumuna uygun olarak Stumpy’ye yemek ve kahve hazırlama, şerifin yokluğunda hiç çıkmadığı karakolda tüfeği ile tetikte bekleme görevleri düşer.
• Madde Bağımlıları Ve Özsaygısını Yitirmiş Vatandaşlar: İkinci şerif yardımcısı olan Dude, geçmişinde parmakla gösterilen bir silahşör iken yaşadığı travmatik aşk acısı sebebiyle reflekslerini ve psikolojisini etkileyecek derecede alkolik biri haline gelmiştir. Dean Martin’in Dude rolündeki performansı ve Hawks’un alkol bağımlılığı sebebiyle toplumdan dışlanma ve bireysel yıkım konusundaki anlatımı, alkolizm konusunda çarpıcı filmleriyle hemen akla gelen yönetmen Billy Wilder’ın (The Lost Weekend, Ace In The Hole) örneklemelerinden aşağı kalmaz derecede başarılıdır. Şerif Chance, Dude’a alkolle mücadele konusunda destek olurken Dude’un görevi ise kasabanın girişinde nöbet tutup gelenlerin silahlarını bırakmasını sağlamaktır.
• İşsiz Gençler: Şerifin yardımcılığına katılan üçüncü karakter Colorado Ryan ise yeniyetme ve amaçsız kalmış bir kovboydur; ancak cesareti, olgun tavırları ve zekasıyla fark yaratır. Folk ve Rock ‘N’ Roll şarkıcısı Ricky Nelson tarafından canlandırılan Ryan başta mesafeli davransa da şahit olduklarından sonra şerife destek vermeye karar verir.
• Göçmenler: Carlos ve Consuela kasabada otel işletmekte olan Meksika göçmeni bir çifttir. Yiyecek, içecek, tütün, bano, battaniye gibi ihtiyaçları için şerife destek olmaktadırlar.
  
• Eski Hükümlüler: Son olarak Angie Dickinson’ın canlandırdığı Feathers ise poker masalarında hile yapıp dolandırmak suçundan aranan bir kadındır. Kasabaya geçici olarak uğramış olmasına karşın Chance’den etkilenerek ayrılmamaya karar vermiş, ondan aşkını ilan etmesini beklemektedir. Şerifle tanışmasının onda yarattığı değişim ile kumarı terk edip otelde çalışmaya başlamıştır.

Yalnızlaşan şerif tiplemelerinin kaderini, destek bulan şerif karakteri sunarak değiştirmeye çalışan Rio Bravo’nun, western türüne dair geçmişten gelen aseksüel erkek algısını değiştirme gayreti de gözlerden kaçmaz. Şerif Chance, mücadelesinde destekçi bulma konusunda şanslı olduğu kadar özel hayatında da şanslıdır. Büyük bir problemle uğraşıyor ve hareket etmekte zorlanıyorken dahi Feathers’ın karşısına çıkmasıyla cazibeli bir sevgiliye de sahip olacaktır. Howard Hawks, izleyici beklentilerinin önemli unsurlarından biri olan cinselliği Chance-Feathers ilişkisi ile filmine eklemiş olur. Filmin olay örgüsünün kendiliğinden sahip olduğu gerilim, diyaloglara yedirilen başarılı güldürü hamleleri ile dengelenmiş ve en keyifli western ürünlerinden biri ortaya çıkmıştır.

Westernlerin arka planında görmeye alışık olduğumuz çorak ve geniş topraklar, kızıl kayalıklar Rio Bravo’nun odağının dışında kalmıştır. Dış çekimler kasabanın ana yolu üzerinde, iç çekimler ise yol üzerindeki yapılarda gerçekleşir. Bu sayede filmsel mekan algısı detaylı olarak seyirciye ulaştırılmış, seyirci için kasaba avucunun içi gibi bilinen konuma erişmiştir. Yine western türünden beklenen düellolar, intikamlar, kaçma ve kovalamacalar da Rio Bravo’da yer almaz. Filmin sabit mekanlı hikayesi savunma eylemi ve beklemenin gerilimi üzerine kuruludur. Silahlı çatışma ancak filmin sonunda gerçekleşirken bu yolla aksiyon beklentisi de karşılığını bulmuş olur. Aynı yapı John Carpenter tarafından Assault On Precinct 13 / 13. Bölgeye Saldırı (1976) filminde yeniden yorumlanacaktır.

1950's, Dayanışma, Dean Martin, Dezavantajlı Bireyler, Engelli Vatandaşlar, Erol Demiray, Eski Hükümlüler, Göçmenler, High Noon, Howard Hawks, İşsiz Gençler, John Wayne, Kahramanlar Şehri, Klasik Film, Kovboy Filmleri, Madde Bağımlıları, Özel Dosyalar, Rio Bravo, Şerif, Walter Brennan, Western, Western Filmleri, Yaşlı Nüfus