- Vahşi Duygular’da Oz Büyücüsü’nden referanslar yer alırken bilinçli bir zıtlık kurulduğu da fark edilir ve hatta asıl amaç da Oz Diyarı ile Lynch dünyasının farklılığının altını çizmek, iki dünya arasındaki uçurumu ortaya koyarak dünyanın pembe gözlükle bakılamayacak kadar vahşileştiğini ya da masallardaki karanlık güçlerden daha karanlık bir dünyada yaşadığımızı sergilemektir.
Sinema ve edebiyatın aile bağı, dürüstlük, aidiyet gibi geleneksel toplum değerlerinin yüceltilmesi ve muhafaza edilmesi açısından bireyleri etkileme potansiyeli ve hatta bazen bu uğurda bilinçli bir çabası olduğunu kabul ediyorsak eğer, Oz Büyücüsü bu bağlamda zirvedekiler arasında yerini alabilir. Başka bir açıdan bakıldığında ise fiziksel ve psikolojik travmaya uğramış bir zihnin, gerçekliği ne denli eğip bükebildiğini ve sahip olduğu verilerle hiç var olmamış kişiler, gerçekleşmemiş olaylar, farklı sebep-sonuç ilişkileri ve içsel kriz yaratan durumlara dair savunma mekanizmaları, hatta bambaşka mekanlar, dünyalar üretebildiğinin başarılı ve popüler bir örneğidir; ki bu da David Lynch sinemasının anahtarıdır. Oz Büyücüsü, Alice Harikalar Diyarında gibi öykülerde çocuklara özgü psikolojik sorunları veya korkuları bulunan çocuk kahramanların zihinleri fiziksel hasar aldığında, hayal güçlerinin yüksekliği ile doğru orantılı olarak gerçekliğin gerçeküstü koşullarda tezahür ettiği kabuslar görülür. David Lynch filmlerinde ise benzer bir yapı kullanılarak aldatılma, başarısızlık, kıskançlık gibi durumlar karşısında psikolojik travma yaşayan yetişkin bireylerin gerçekliği çarpıtması, özsaygısını koruyabilmek için gerçeküstü savunma mekanizmaları üretmesi ve zihnindeki verilerle içinde bulunduğu kriz durumuna dair sebep-sonuç ilişkileri ve suçlular üretmesi söz konusudur.
David Lynch filmleri çözümlenmeye çalışıldığında referans alınabilecek tek şey David Lynch’in zihni, yani diğer David Lynch filmleri gibi görünürken Lynch’in film üretim aşamasında zihninin nasıl çalıştığının en basit örneği de aslında Oz Büyücüsü’nde mevcuttur: Dorotyh’nin Kansas yaşamı ve gerçekliği Oz Diyarı’nda gerçeküstü bir şekilde yeniden üretilirken fırtınada bilincini kaybetmesi ile fiziksel, Toto’nun elinden alınması korkusu ile de psikolojik travma şartları sağlanmıştır. David Lynch’in sinemasının farkı ise Oz Büyücüsü’nün detaylı olarak aktardığı travma öncesi koşulları ve gerçekliği mümkün olduğunca saklaması, bunun yerine kriz durumundaki zihnin kurduğu sebep-sonuç ilişkileri ve suçlama arayışlarından seyircinin çıkarımlar üretmesini talep etmesidir.
Oz Büyücüsü ile David Lynch sineması ilişkisinin en belirgin şekilde kurulduğu ve hatta referansların ima yoluyla değil, açıkça dile getirilerek ilan edildiği Wild at Heart / Vahşi Duygular, Lynch hakkında somut yargılara varılması en kolay filmdir. Oz Büyücüsü referansları o kadar açıktır ki filmin karakterleri dahi yolculuklarını ve mücadelelerini Oz Büyücüsü’nün Dorothy karakteri ile benzetir ve bunu dile getirir. Oz Büyücüsü’nde Dorothy “sarı tuğla yol”u izlerken David Lynch ise karakterlerine sarı otoban çizgilerini takip ettirir. Otoban çizgileri Vahşi Duygular’ın uyarlandığı romanın yazarı Barry Gifford ile David Lynch’in daha sonradan senaryosunu beraber yazacakları Lost Highway / Kayıp Otoban’da daha da göze sokularak kullanılacaktır. Lynch filmlerinde karakterlerin durumunu tehlikeli, hikâyenin durumunu ise gizemli yapan unsur genellikle karanlık güçlerin varlığıdır; tıpkı Oz Büyücüsü’nde Dorothy’e musallat olan Batı’nın Kötü Cadısı’nın varlığı gibi. David Lynch çiftlerinin (bazen de bireylerinin) kaçmakta olduğu karanlık güçler Vahşi Duygular’da Meksika kökenli çeteler iken Kayıp Otoban’da porno sektörüne, Mulholland Dr. / Mulholland Çıkmazı’nda ise Hollywood finansörlerine dek büyüyecek; ancak kahramanların geçmişlerinde onları rahatsız eden ve belki de karanlık güçlerden ziyade daha fazla savaşmak zorunda kalacakları derinlerdeki bir suçluluk duygusu da Lynch filmlerinde bulunmaya devam edecektir. Oz Büyücüsü’nün sürekli geliştirilerek ilerlediği Lynch sineması, aynı yapıyı farklı psikolojik travmalar etrafında ve farklı karakterlerle, daha trajik ve daha karamsar ancak daha başarılı olay örgüleri kurmanın denemeleri gibidir.
Oz Diyarı İle David Lynch Dünyası’nın Karşıtlıkları
Elbette Vahşi Duygular’da Oz Büyücüsü’nden referanslar yer alırken bilinçli bir zıtlık kurulduğu da fark edilir ve hatta asıl amaç da Oz Diyarı ile Lynch dünyasının farklılığının altını çizmek, iki dünya arasındaki uçurumu ortaya koyarak dünyanın pembe gözlükle bakılamayacak kadar vahşileştiğini ya da masallardaki karanlık güçlerden daha karanlık bir dünyada yaşadığımızı sergilemektir.
Çok renkli bir film olan Oz Büyücüsü’nde kırmızı vurgusu Dorothy’nin pabuçlarındadır. Aslında ölümüne sebep olduğu Doğu’nun Kötü Cadısı’na ait olan, ancak farkında olmayarak sebep olduğu ölümle bir halkı kötülükten kurtarıp mutlu olmalarını sağlayan Dorothy’nin ayağına kendiliğinden transfer olan ve macera boyunca ayağından çıkmayıp dileğini yerine getiren bir öğe olarak onun iyiliğini, masumiyetini, kararlılığını simgeler ve tescil eder. Vahşi Duygular’da ise David Lynch renklerin çifte anlamlarına başvurarak kırmızıyı günahın ve arzuların temsili olarak kullanır. Filmin henüz başında tıpkı Dorothy gibi Sailor da (Nicolas Cage) isteği dışında birini öldürürken onu farklı kılan savunma veya bertaraf etme noktasında durmayıp vahşileşme ve meydan okuma aşamasına geçmesidir. Oz Diyarı gibi masalsı bir dünyada öldürmek, masumiyetin zarar görmediği bir şekilde gerçekleşebiliyorken Lynch dünyasında ise, ne kadar iyi niyetli olsanız da korunamayacak ve rızanızın dışında da olsa kaybedilecek bir şeydir. Örneğin Lula (Laura Dern) 13 yaşındayken, belki de Dorothy yaşlarındayken amcası tarafından tecavüze uğramıştır. 12’sinde ise sigara içmeye başlamış, daha sonra da annesinin babasını yakarak öldürmesine şahit olarak aile ve ev aidiyetini çoktan yitirmiştir.
Sailor ve Lula’nın yolculukları sırasında radyodan dinledikleri ve gördükleri ölüm ve vahşet olayları, bu durumlara verdikleri tepkiler Lynch’in vurguladığı bir detaydır. İkili gördükleri ve duydukları ile karamsarlığa kapılırken gelecek ve mutluluk adına umutlarını da yitirmektedir. Bu karamsarlık tüm Lynch filmlerinde görülürken Lynch karakterleri de bu karanlık dünyanın içine girdap gibi çekilerek radyodaki haberler gibi trajik olaylardan birinin öleni veya öldüreni konumuna gelirler.
Oz Büyücüsü’nde Dorothy, bir kasırga tarafından uzaklaştırıldığı ailesine ve çiftliğine dönebilmek için çıktığı yolculukta Korkuluk, Teneke Adam, Aslan, Kuzey’in İyi Cadısı, Batı’nın Kötü Cadısı, Büyücü Oz gibi karakterlerle tanışır. Batı’nın Kötü Cadısı hariç herkesin dostluğunu kazanıp yardımlarını alarak yeniden evine ve ailesine kavuşmayı başarır. Vahşi Duygular’da ise iki sevgili Sailor ve Lula, onları ayırmak ve hatta Sailor’u öldürmek isteyen Lula’nın annesinden gizlenmeye ve uzaklaşmaya çabalar. Oz Büyücüsü’nde Dorothy’nin amacı ve yönelimi eve dönme üzerine iken; Vahşi Duygular’da Lula’nın amacı ve yönelimi evden uzaklaşma, hatta evden kaçma üzerinedir. Dorothy’nin ailesi onun için güveni, mutluluğu ve özlemi temsil ederken Lula’nın ailesi ise Lula için baskıyı, mutsuzluğu ve nefreti temsil eder. Dorothy’deki aidiyet duygusu Lula ve Sailor’da pazarlık yapılamaz bir şekilde özgürlük ve bireysellik olarak karşıtlanır. Toplum tarafından aşılanan geleneksel değerler içerisinde belki de birinci sırada öğretilenen aile bağlılığı ve ev aidiyetinin bir temsili olan Oz Büyücüsü’ne karşılık Vahşi Duygular’da ise Lula ve ailesinin ilişkisi ve geçmişi Dorothy’nin aile yapısı ile kıyaslanamaz derecede çarpık ve sıra dışıdır. Ancak David Lynch sineması, artık sadece masallarda ve yüzyıl öncesinin dünyasında görülebilinecek aile bağlarının mı yoksa gazetelerde ve haberlerde her gün okuduğumuz aile facialarının mı sıradan olduğunu düşündürür. Onun karakterleri Dorothy kadar şanslı değildir; çünkü zararı veren çoğu kez en yakınındakilerdir.
İşletme ve Radyo-TV-Sinema mezunu. Eleştirel alanında aktif olmaya DVD+ dergisinin resmi forumunda moderatörlük yaparak başladı. İlk eleştirileri ise 2008 yılında Kanal D Home Video dergisinde yayınlandı. 2009’da Sinemaximum sitesinde, 2010’dan itibaren ise kişisel blogunda yazmaya devam ederken Aralık 2013’de Cineritüel’e katıldı. Antalya’da yaşamaktadır.
